Class 12 Economics Chapter 1 Notes in Marathi | Maharashtra Board PDF

    

 

 सूक्ष्म आणि स्थूल अर्थशास्त्राचा  परिचय chapter १ 

१२वी इकॉनोमिक्स नोट्स (मराठी माध्यम)


मित्रांनो, आज आपण ‘अर्थशास्त्र’ या विषयाची ओळख करून घेणार आहोत.
चला तर मग, सुरुवात करूया एकदम सोप्या भाषेत — आजचा धडा आहे ‘अर्थशास्त्र : एक परिचय’.

अनेक विद्यार्थ्यांना वाटतं की अर्थशास्त्र म्हणजे अवघड गणित किंवा मोठमोठ्या आकड्यांचा खेळ! पण खरं पाहिलं तर, अर्थशास्त्र आपल्याला रोजच्या जीवनात उपयोगी पडणाऱ्या गोष्टी समजावतो.

Marathi Economics Notes – Chapter 1 Introduction


अर्थशास्त्र म्हणजे काय? (What is Economics?)

‘अर्थशास्त्र’ हा शब्द दोन भागांत विभागला जातो – ‘अर्थ’ म्हणजे धन (Money) आणि ‘शास्त्र’ म्हणजे अध्ययन किंवा अभ्यास (Study).म्हणून अर्थशास्त्र म्हणजे धनाचा, संसाधनांचा, उत्पादनाचा, वितरणाचा आणि उपभोगाचा अभ्यास.

सर अ‍ॅल्फ्रेड मार्शल यांच्या मते – “अर्थशास्त्र हा त्या मानवी जीवनाचा अभ्यास आहे जो संपत्ती मिळवण्याशी आणि वापरण्याशी संबंधित आहे.”

  • सूक्ष्म अर्थशास्त्र म्हणजे काय? (Microeconomics – सूक्ष्म अर्थशास्त्र)

          मित्रांनो, चला समजून घेऊया सूक्ष्म अर्थशास्त्र...

          सूक्ष्म अर्थशास्त्र (Microeconomics) म्हणजे व्यक्ती, घरमालक, उत्पादक, उपभोक्ता अशा 

          लघु  एककांच्या निर्णयांचा अभ्यास.

          उदाहरणार्थ: एका दुकानात एखाद्या वस्तूची किंमत वाढल्यास ग्राहक त्यावर कसा प्रतिसाद देतो – हे सूक्ष्म              अर्थशास्त्रात पाहिले जाते. 

  • सूक्ष्म अर्थशास्त्राचे वैशिष्ट्ये:

  1. वैयक्तिक निर्णयांवर लक्ष केंद्रित करते

  2. संपत्तीचे वाटप समजून घेते

  3. मागणी व पुरवठा (Demand & Supply) याचा अभ्यास करते

  4. किंमत निश्चितीचा अभ्यास करते.


  • सूक्ष्म अर्थशास्त्राचे महत्त्व:

            

           1. ग्राहकाच्या वर्तनाचा अभ्यास करता येतो

            2.उत्पादन प्रक्रियेत सुधारणा करता येते

           3.मर्यादित संसाधनांचा चांगला वापर कसा करावा ते समजते

            4.धोरणे ठरवताना मदत होते (उदा. सवलती, सबसिडी)

 

स्थूल अर्थशास्त्र म्हणजे काय?  

(Macroeconomics – स्थूल अर्थशास्त्र)

मित्रांनो, आता बघूया स्थूल अर्थशास्त्र म्हणजे काय…

स्थूल अर्थशास्त्र (Macroeconomics) म्हणजे संपूर्ण देशाच्या अर्थव्यवस्थेचा अभ्यास.
 उदाहरणार्थ: देशातील बेरोजगारी दर, महागाई दर, देशाचा एकूण उत्पादन व उत्पन्न – हे सर्व स्थूल अर्थशास्त्रात येते.

  • स्थूल अर्थशास्त्राचे वैशिष्ट्ये:

  1. संपूर्ण अर्थव्यवस्था (Entire Economy) वर लक्ष केंद्रीत

  2. राष्ट्रीय उत्पन्न (National Income) व GDP चा अभ्यास

  3. महागाई, बेरोजगारीचे विश्लेषण

  4. सरकारी धोरणांचा परिणाम समजतो

  • स्थूल अर्थशास्त्राचे महत्त्व:

1.देशाच्या आर्थिक आरोग्याचा अंदाज येतो

2.आर्थिक धोरणं तयार करता येतात

3.रोजगार निर्माणीवर परिणाम

4.विकास दर मोजण्यासाठी उपयोग

 

सूक्ष्म व स्थूल अर्थशास्त्रातील फरक

मुद्दा

सूक्ष्म अर्थशास्त्र

स्थूल अर्थशास्त्र

अभ्यासाचे क्षेत्र

व्यक्ती, संस्था        

संपूर्ण अर्थव्यवस्था

उदाहरण

ग्राहकाची मागणी        

        देशाचा GDP

अभ्यासाचा दृष्टिकोन

खालून वर            

        वरून खाली

उपयोग

किंमत निर्धारण

आर्थिक स्थिरता, विकास  दर

अर्थशास्त्राचे स्वरूप (Nature of Economics)

अर्थशास्त्र विज्ञान आणि कला दोन्ही आहे.

🔹 विज्ञान म्हणून अर्थशास्त्र:

  • कारण आणि परिणामाचे तत्त्व वापरते

  • निरीक्षण व विश्लेषण वापरते

  • नियमांवर आधारित

उदा: मागणी वाढली की किंमत वाढते – हा एक नियम आहे.

🔹 कला म्हणून अर्थशास्त्र:

  • व्यवहारात वापरण्याजोगे तत्त्वज्ञान

  • निर्णय घेण्यासाठी उपयोगी

उदा: मर्यादित संसाधनांचा योग्य वापर कसा करावा हे शिकवते.

🔹 अर्थशास्त्र – विज्ञान + कला:

अर्थशास्त्र सैद्धांतिक विज्ञान आहे आणि वास्तविक जीवनात वापरण्याजोगी कला आहे.
 हे विषय गणित, आकडेवारी, मानसशास्त्र यांच्याशी देखील जोडलेले आहे.

अर्थशास्त्राची व्याप्ती (Scope of Economics)

मित्रांनो, अर्थशास्त्र कोणकोणत्या गोष्टींचा अभ्यास करते, बघूया:

1. उत्पादन (Production):

संपत्ती तयार करण्याची प्रक्रिया म्हणजे उत्पादन.
 उदा: शेतकरी कडधान्ये उत्पादन करतो.

2. विनिमय (Exchange):

वस्तू व सेवांची देवाणघेवाण — पैशाच्या माध्यमातून.
 उदा: बाजारात विकत घेणे-विकणे.

3. वितरण (Distribution):

उत्पादित मालातून मिळणारे उत्पन्न विविध घटकांमध्ये विभागणे.
 उदा: मजुरांना वेतन, भांडवलधारकांना व्याज.

4. उपभोग (Consumption):

गरजा भागवण्यासाठी वस्तूंचा उपयोग.
 उदा: अन्न खाणे, वस्त्र वापरणे.

निष्कर्ष (Conclusion)मित्रांनो,

आज आपण अर्थशास्त्राचा परिचय, सूक्ष्म व स्थूल अर्थशास्त्र, त्यांचे वैशिष्ट्ये, महत्त्व, फरक, आणि व्याप्ती अशा सर्व गोष्टी सविस्तरपणे पाहिल्या.

अर्थशास्त्र फक्त अभ्यासाचा विषय नाही, तर आपल्या दैनंदिन जीवनाशी जोडलेला मार्गदर्शक आहे.
 पुढील धड्यांमध्ये आपण अधिक रंजक आणि उपयोगी संकल्पना शिकणार आहोत.

 सूक्ष्म आणि स्थूल अर्थशास्त्राचा  परिचय chapter १ चे प्रश्नोत्तर 

📄 Download PDF

टिप्पण्या

टिप्पणी पोस्ट करा

आपल्या अभिप्रायाबद्दल धन्यवाद! तो आमच्या परवानगीनंतर येथे दिसेल.